گندم را بهتر بشناسیم

خصوصیات گیاه گندم : گندم ، گل آذین سنبله ای دارد . از هر گره آن معمولا یک سنبلچه متشکل از دو گلوم و سه گلچه به وجود می آید . گاهی تعداد گلچه ها به 9 هم میرسد دانه گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نامهای پوشک بیرونی (لما) و پوشک دورنی (پانولا) قرار گرفته است . برگ های گندم مانند برگ های سایر غلات ( به جز ذرت و ارزن ) نازک و کم عرض بوده و زبانه های کوچکی دارند

 *میوه گندم : میوه گندم با توجه به نوع و گونه آن ، 3تا 10 میلی متر طول و 3-5 میلی متر قطر دارد و شامل بخشهای زیر است .

الف: گیاهک (جوانه یا رویان که تقریباً 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل میدهد و سرشار از پروتئین و چربی است که این بخش را معمولاً در تهیه آرد گندم جدا می کنند.

ب : سبوس (پوسته) همان پوسته دانه است و تقریباً 14 درصد وزن دانه را تشکیل میدهد سبوس یا پوسته را هم همچون گیاهک در مرحله آرد سازی از دانه جدا می کنند و معمولا برای خوراک دام مورد استفاده قرار میگردد.

ج:آندوسپرم : حاوی مواد نشاسته ای دانه گندم است و تقریباً 83-87 درصد از کل دانه را شامل میشود.

*انواع گندم : معمولاً گندم ها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی می کنند این دو نوع علاوه بر آن که دانه هایشان از نظر رنگ ، بافت ، شکل و .... با هم فرق دارد .شرایط رشد و نمو آنها نیز با هم تفاوت می کند این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می نمایند . دانه گندم دارای شیاری است که در طول دانه قرار میگیرد عمق این شیار در گندمهای پاییزه زیاد و در گندمهای بهاره کم است طرفین این شیار در گندمهای بهاره گرد و در گندمهای پاییزه گوشه دار میباشد.

*گندم بهاره در اویل بهار کاشته میشود پس از جوانه زدن ، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت می کنند ، گندم بهاره را معمولاً در نواحی کشت می کنند که گندم پاییزه نمی تواند در برابر سرمای سخت زمستانی آن مناطق ، مقاومت نماید. البته میزان محصول دهی گندم پاییزه از بهاره بیش تر است معمولا پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه سانتی گراد بالای صفر رسید گندم بهاره کاشته میشود

*گندم پاییزه : این نوع گندم در نیم کره شمالی در فصل پائیز موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتی گراد کم تر باشد کاشته میشود . ابتدا بذر گندم پاییزه جوانه می زند . سپس در فصل زمستان ، گیاه به صورت گیاه جوان کوچک باقی می ماند و با آغاز فصل بهار ، مجددا رشد و نمو خود را آغاز می کند معمولا در یکی از ماه های خرداد – تیر –مرداد دانه می رسد و آماده برداشت میشود گندم های پاییزه به نسبت گندمهای بهاره ریشه های عمیق تر و پر پشت تری دارند که تا 200سانتی متر در خاک نفوذ می کنند این امر ناشی از آن است که گندمهای پاییزه فصل رشد طولانی تری دارند.

*شرایط مناسب برای رشد گندم : خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب برای رشد گندم مناسب است اصولاً میزان عملکرد گندم در شرایط دیم در خاک های ریز بافت بیش تر است چون این قبیل خاک ها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانی تر در خود نگهدارند . اما در شرایط آبی معمولاً گندم زیاد تحت تاثیر بافت خاک خود قرار نمیگیرد . گندم هم مانند سایر گیاهان نمی تواند در خاک خشک جوانه بزند. گندم بهاره به دلیل ذخیره شدن رطوبت زمستانی در خاک ، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد اما رطوبت خاک گندمهای پاییزه معمولا فرآیند جوانه زنی با مشکل مواجه می نماید اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیه جوانه ، خاک رطوبت کافی نداشته باشد . بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرارگیرند.

*آفات و بیماریهای گیاه گندم

*زنگ گندم : زنگ گندم را قارچی به نام pucciniar ایجاد می کند . مهم ترین بیماری گندم در خوشه به شمار می رود که شامل زنگ ساقه ، زنگ برگ ، زنگ خطی و زنگ نواری میشود . شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت ، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب میباشد.

-   سیاهک گندم : سیاهک گندم یکی از بیماریهای قارچی گندم است که می تواند به صورت سیاهک آشکار ، سیاهک برگ ، سیاهک پنهان معمولی ظاهر گردد. سیاهک پنهان ، مهمترین و رایج ترین و در عین حال، مخرب ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصاً به گندم پاییزه وارد می آورد.

-   زمان برداشت محصول : دستگاه کمباین مدرن زمان برداشت گندم تحت تاثیر عواملی از جمله بارندگی ، رطوبت نسبی ، دمای هوا و همچنین رسیدن دانه قرار میگیرد برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در مناطق گرمیسری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه دارد امروزه و زمان صحیح برداشت گندم ، وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.

*موارد مصرف گندم و مواد مغذب آن : برخلاف سایر غلات گندم را میتوان از طریق مختلف از جمله در تهیه نان، بیسکویت ، شیرینی ، کیک ، اسپاکتی ، ماکرونی و ...... مورد مصرف قرار داد از گندم در صنایع کاغذ سازی ، چسب سازی – گلوتن – گلوکز – نشاسته و همچنین در تهیه پودرهای لباسشوئی هم استفاده میگردد. انواع مختلف گندم برای مصارف خاص مورد استفاده قرار میگیرد مثلاً گندم های نرم بهاره یا پاییره برای مصرف در صنایع بیسکویت سازی – شیرینی پزی و کیک پزی مناسبند در حالی که از گندمهای سخت پاییزه و بهاره در فرآیند نانوائی استفاده بیش تری دارند.